Söz döndü dolaştı yeniden sıcaklıklara geldi. Her vakit kelamını ettiğimiz üzere, donanım fark etmeksizin bilgisayar teknolojilerinde sıcaklıklar en büyük düşmanımız. Ekran kartı ise saniyede milyonlarca süreç yapabilen, ağır yükler altında uzun müddet vazife yapan ve ısınmaya elverişli bir donanım. Ayrıyeten ekseriyetle sistem içinde en fazla güç tüketen bileşen.
Yüksek sıcaklıklar GPU performansını tesirler mi? CPU’da ve başka donanımlarda olduğu üzere karşılık muhakkak evet. İşlemciden sonra en sıcak çalışan donanım ekran kartıdır, hatta bazen onun önüne geçebilir. Bilhassa de üst seviye güce aç kartların yüksek sıcaklıklara ulaştığını biliyoruz. Üst sınıf GPU’larda yer alan çift 8-pin güç beslemesi kâfi gücü sağlıyor lakin ısı üretimi de bir o kadar artıyor. İşte bu nedenle üreticilerin devasa soğutma dizaynlarını görüyoruz, ekran kartının müsaade verilen sıcaklıklarda çalışmasını sağlamak için büyük soğutucular geliştiriyorlar.
NVIDIA, yüksek güç tüketimini yönetmek için “16-pin 12VHPWR” kablolara geçiş yapmıştı. Geçiş yapmasıyla birlikte adaptörlerde yanma sıkıntıları yaşandığı günleri kimileriniz hatırlayacaktır. Uzun lafın kısası, ekran kartınız sisteminizdeki en sıcak bileşenlerden biri olmaya devam edecek. Bu beklenen bir durum lakin aşırısı kabul edilemez, olaya el atmak gerekiyor.
Peki yüksek ısı ne vakit bir sorun haline geliyor? Daha serin çalışması için neler yapabiliriz? Bugün hepsini ayrıntılıca anlatmaya çalışacağız.
Sıcaklıklar GPU performansınızı thermal throttling (termal kısıtlama, daralma) ismi verilen bir süreçle etkiliyor. Termal kısıtlamayla neyi kast ediyoruz? Rastgele bir işlemci, muhakkak bir sıcaklık eşiğine ulaştığında çalışma suratını düşürmeye başlar. Diğer bir deyişle kendini muhafaza altına alır. Throttling dediğimiz şey donanımın sabit sıcaklıkları muhafazasına yardımcı oluyor. Aslında berbat bir şey değil âlâ bir şey. Fakat kullanıcı tecrübesini önemli halde etkileyebilir, hatta bazen saç baş yoldurabilir.
Thermal Throttling Nedir?
Ekran kartınızın PCB’sinde vazife yapan grafik işlemcisi oyunları oynatırken sayısız süreç yapar, çok fazla ısı üretir. Soğutma sistemi sıcaklık kıymetlerine nazaran yüksek suratlara ulaşabilir, lakin birçok etkenden ötürü bileşenlerin fazla ısındığını görebiliyoruz. CPU ve GPU, yüksek ısıyı dışarı atamadığında suratını düşürür ve böylece kullanıcı tecrübesi de sekteye uğrar. Yani özetle performans düşüşü yaşanır.
Sıcaklıklar inançlı bir çalışma aralığına düşene kadar çekirdek ve bellek frekansları (dolayısıyla kare suratları da) düşmeye başlar. Tüm çağdaş donanımlar elektronik bileşenlerin ziyan görmemesi için müdafaa özelliğine sahiptir. Çip kendini rastgele yanma, kısa devre ve kapanma üzere olumsuz süreçlere karşı müdafaaya alır.
Termal kısıtlama getirildiğinde bazen oyunlar oynanmaz hale bile gelebilir. FPS pahaları o denli düzeylere gelir ki oyunu kapatmak zorunda kalırsınız. Oyundan örnek veriyoruz lakin bu sistemdeki rastgele bir iş yükü için geçerli. Termal kısıtlama sırasında rastgele bir hasar yaşanmaz, fakat o andaki yüksek sıcaklıklar çeşitli hasarlara yol açabilir, bileşenin ömrü kısalabilir.
- Ekran Kartı Ömrü Ne Kadar?
Özellikle dizüstü bilgisayar kullanıcıları termal sorunlardan çok fazla sıkıntı yanıyor. Dizüstü bilgisayarlarda 90 derecenin üstünü görmek pek de güç değil. Kullanıcılar, bu türlü durumlarda yüksek sıcaklıklardan ötürü klavyeye bile güç dokunuyor. Sıcaklık sorunlarını aşmak için çeşitli formüller var; ekstra fan kullanmak, termal macun yenilemek, sistem paklığı yapmak ve hava sirkülasyonunu geliştirmek üzere.
Ekran kartınızın suratını düşürmesi için sıcaklıkların belirlenen bedellere ulaşması gerekiyor. Pekala sıcaklılar neden yükseliyor? Birçok faktöre bağlı:
- Yüksek ortam sıcaklıkları.
- Termal macunun kalitesi ve kullanım mühleti.
- Ekran kartındaki muhtemel bir üretim kusuru (kötü yerleştirilmiş yahut eksik termal pedler gibi).
- Kasa genelinde yetersiz ve makus soğutma.
- Ekran kartı fanlarının yetersiz kalması, tozlanması yahut çalışmaması.
- Hava akışının engellenmesi.
GPU saat suratının düşürülmesiyle (termal daralma) yapılabilecek süreç ölçüsü da düşer ve grafik yüklü iş yüklerinde genel performans düşüşü kaçınılmaz hale gelir. Birden fazla durumda bu performans zayıflaması %10’un üzerine çıkmayacaktır. Fakat termal macununuz çok eskiyse, fanları tozla kaplanmışsa yahut kartınız kasanın içinde boğuluyorsa düşüşler daha önemli hale gelebilir.
- Ekran Kartı Nasıl Test Edilir?
Tahmin edebileceğiniz üzere termal tedbirleri aşmanızın bir yolu yok, zati buna gerek de yok. Bu tedbirler, ismi üstünde PC donanımlarınızın ziyan görmesini yahut kullanılmaz hale gelmesini engellemek için alınır. Öteki taraftan GPU sıcaklıklarını düşürmek için hakikat adımları atarak kısıtlamayı hafifletebilirsiniz.
Güç Tasarrufu Modu
GPU sıcaklığını düşürmenin kolay bir yolu Windows’ta yerleşik Güç Tasarrufu modunu aktifleştirmek. Windows, CPU ve GPU’nuza giden gücü azaltarak sadece elektrik tüketiminden tasarruf etmekle kalmaz, tıpkı vakitte azamî yükte çok ısınmaya fırsat vermeden performansı düşürerek aygıtınızı tesirli bir formda daha serin çalıştırır.
Ayrıca daha düşük güç daha düşük performans manasına geliyor. Yani erken kısıtlama önlenirken performansınız da bir ölçü düşebilir. Bunu kimse istemez lakin güç azaltma (veya faal bir biçimde düşük voltaj) performansınızı doğrusal olarak azaltmaz. En azından termal kısıtlamaya girmeden daha yeterli performans ve kullanıcı tecrübesi yaşarsınız. Düşük güç tüketimi elektrik faturanızı olumlu tesirler ve doğrusal bir performans tesiri olmadan sıcaklığınızı düşürebilirsiniz.
Dürüst olmak gerekirse bu ekseriyetle “yara bandı” niteliğinde bir tahlil. GPU sıcaklığınızı performanstan ödün vermeden denetim altına almak istiyorsanız uygulayabileceğiniz farklı formüller de var. GPU’yu düşük voltajda çalıştırmayı (undervolt) düşünebilirsiniz, fakat bu her kullanıcının üstesinden gelebileceği bir iş değil.
GPU ve Kasa Temizliği
Başta ekran kartınız olmak üzere genel olarak kasanızın pak ve tertipli olduğundan emin olun. Bilhassa metal soğutucunun içinde ve fan kanatçıklarındaki tozları temizleyin, birikmesine müsaade vermeyin. Bu bölgelerdeki tozu püskürtme metoduyla temizleyebilirsiniz.
GPU ile birlikte kasanın ferah olması da kıymetli. Birçok kişi farkında olmasa da toz ve kirler bilgisayarımızın olması gerekenden daha sıcak çalışmasına neden olur. Bilgisayarınızın mümkün olduğunca serin kalmasını sağlamak istiyorsanız kasanızı nizamlı olarak ayrıntılıca temizleyin. Tozun biriktiği en yaygın yerler fan kanatları, radyatör ve güç kaynağıdır. Bunlar başta olmak üzere kasanın tamamını temizlemenizde fayda var.
Masaüstü yahut dizüstü farketmez, fanlar her vakit düzgün formda çalışmalı. Kir ve toz fanı yavaşlatır ve hatta bir vakit sonra büsbütün durmasına neden olabilir.
Hava Akışına Müsaade Verin
Bilgisayarınızın serin kalmasına yardımcı olmak için yapabileceğiniz en kolay şey, hava akışının önündeki manileri kaldırarak kasaya biraz nefes alma alanı sağlamaktır. Bilgisayarın rastgele bir tarafını, bilhassa de art kısmını engelleyen bir şey olmadığından emin olun. Sıcak havanın birden fazla bilgisayar kasasının art tarafından dışarı atılır.
Kasanın etrafının kapalı olmadığından, art kısmın ise büsbütün açık ve manisiz olduğundan emin olun. Bilgisayar masanın kapalı bir kısmındaysa yerini değiştirmeyi de düşünebilirsiniz. Bu türlü bir durumda sıcak hava masanın içinde geri dönüşüme girer ve bilgisayar çalıştıkça daha da ısınır.
Dağınıklıktan Kaçının
Bileşenleri ortasında boşluklar olan, kablolaması düzgün yapılmış, geniş ve ferah bir alanda soğutma döngüsü daha âlâ işleyecektir. Havanın rastgele bir mani olmadan aygıtın içinden akması için açık bir yola sahip olması gerekiyor. Isının sistem içinde hapsolması, içerideki bileşenlerin ısınmasına neden olur.
Genel olarak PC’ler kelam konusu olduğunda birden fazla insanın yaptığı en büyük yanılgılardan biri, bilhassa kablolar kelam konusu olduğunda çok fazla dağınık olmaları. Kasanın içindeki karmaşa sıcaklık üzerinde önemli bir tesir yaratmayabilir, lakin hava akışını çok fazla kısıtlayabilir. Farkında olmadan sıkıntılar yaratabilir ve katiyen kaçınmanız gereken bir şey.
Üşenmeden PC’niz için bir yarım saat ayırın. Sağa sola saçılmış kabloları bir ortaya toplayın, kasanın için daha ferah hale gelsin.
Kasa Soğutması ve Yükseltme
Ekran kartıyla birlikte tüm bileşenlerin standart kıymetlerde çalışmasını sağlamak için genel kasa soğutma sistemini ve hava akışını uygun ayarlamamız gerekiyor. Müspet basınçlı hava akışı yapılandırmasını oluşturmak için fanların istikameti hakikat olmalı. Bunun için hayli kapsamlı bir rehber hazırlamıştık:
- PC Kasasında Hava Akışı Nasıl Sağlanır? Fanlar Nasıl Takılmalı?
Her şeye karşın olumlu sonuç alamadıysanız kasanıza birtakım dokunuşlar yapmanız size yarar sağlayabilir. Örneğin kasanızda boş yer varsa ek soğutma fanları alabilirsiniz. Mevcut fanlarınız kâfi soğutma sağlayamıyorsa, daha güzel soğutma performansı veren daha kaliteli fanlara geçiş yapabilirsiniz. Fazla gürültüye kaçmadan fanlarınızı yüksek hava akışı için tasarlanan (yüksek CFM) fanlarla değiştirebilirsiniz. Bu fanlar daha fazla hava taşıyabilir ve genel soğutma verimliliğini artırabilir.
Pozitif basınç: filtrelenmiş girişlerden emilen hava – Negatif basınç: filtrelenmiş girişlerden ve filtrelenmemiş havalandırma deliklerinden/boşluklardan emilen hava
Fan Eğrisi Ayarı
Bu her vakit başvurmamanız gereken bir prosedür lakin hayat kurtarabilir. Bildiğiniz üzere her marka ve model kartın soğutma performansı farklı, fanların dönme suratı da (RPM) değişiklik gösteriyor. Bununla birlikte, ekran kartı üreticileri sıcaklığa bağlı olarak fan suratını artırmak üzere kendi belirlediği kıymetleri kullanmakta.
Ancak fan suratını manuel olarak değiştirebilir yahut otomatik olarak çalışmak üzere fan eğrisi ayarı ayabilirsiniz. Fan denetim eğrisini elle ayarlayarak bir sıcaklıktaki fan suratını biraz daha süratli olacak biçimde değiştirebilirsiniz. Fabrikadan gelen haliyle fan suratları gürültü ve performans ortasında bir istikrar yakalayacak halde optimize ediliyor. Referans kartlarda ekseriyetle istikrar, gürültü engelleme tarafına kaydırılıyor. Bu da yüksek sıcaklıklara sebebiyet verebiliyor.
Baştan belirtelim, fan suratını artırırsanız gürültü de besbelli halde artacak. Ancak ekran kartı oluşan ısıyı daha süratli atacak ve performansını daha düzgün koruyacak.
Örnek manzaradaki üzere fanların daha süratli çalışmasını sağlayacak formda düzenleme yapabilirsiniz. Ekran kartı x sıcaklığa geldiğinde %x fan suratında çalışsın formunda ayar yapmak mümkün. Bunun için MSI Afterburner yazılımı biçilmiş kaftan.
Undervolt
Undervolt ya da undervolting, birebir performans düzeyini korurken kelam konusu donanımın çalışma voltajını düşürdüğümüz bir süreç. Pekala neden yapıyoruz? Zira dar alanlarda GPU’ların oluşturduğu ısıyı hava yoluyla uzaklaştırmak bir oldukça güçtür. Bununla birlikte, hava akışınız zayıfsa yahut yüksek güç tüketen kartınız fazla ısınıyorsa undervolt süreci size yardımcı olabilir. Ayrıca donanımınız fazla yük altına giriyorsa ve uzun müddet kuvvetli oyunlar oynuyorsanız, yeniden undervolt sürecine bir göz gezdirebilirsiniz.
Özetle undervolt, ekran kartınızın dahili algoritmalarıyla birlikte sürat aşırtma yapılarak ulaştığı ve stabil çalıştığını bildiğiniz en yüksek bedele, daha düşük voltajla ulaşmaya yarıyor. Ayrıntılı bilgi için yazılı ve görüntülü rehberlerimize bakabilirsiniz:
- GPU Undervolt Nedir, Nasıl Yapılır?
- GPU Undervolt Rehberi
Düşük Voltaj Nasıl Daha Düzgün Performans Sağlıyor?
Günümüzde ekran kartları çok fazla gelişti ve birçok başka alanda kullanılabiliyor. Işın izleme üzere teknolojiler kullanırken, tıpkı vakitte yapay zeka süreçlerinde başarılı işler çıkaran çekirdeklerle destekleniyor.
NVIDIA GPU’nuz, GPU Boost isimli bir bilhassa birlikte geliyor. Bu özellik, çalışma sıcaklığı muteber düzeydeyse ve TDP müsaade veriyorsa daha uygun performanslar elde etmek için GPU’nun kendi kendine sürat aşırtma yapmasına müsaade veriyor. Sıcaklıklar arttığında ise grafik işlemciniz inançlı çalışma sıcaklığını korumak için çekirdek saatini bir nebze düşürebiliyor. Bildiğiniz üzere süreç CPU çekirdeklerinde de misal.
Sorun bu sürecin muhakkak bir sıcaklıkta değil, kademeli olarak yapılması. Yani 80 santigrat dereceye ulaşan bir kart, 70 santigrat dereceye ulaşan bir karttan biraz daha makus performans gösterebilir. Aslında temel olarak bakacak olursak, GPU ne kadar serin çalışırsa o kadar düzgün.
Termal Macun Yenilemesi
Bu hususta baştan birkaç ikaz yapmamız gerekiyor. Ekran kartının termal macununu yenilemek için dış kasasını sökmeniz kural, bu da eserin garanti kapsamından çıkması demek. Öteki ihtara gelince, bu işlemcideki kadar kolay bir süreç değil ve tecrübeli şahısların yapmasını öneriyoruz.
Bilindiği üzere GPU’nun üzerinde de tıpkı CPU üzere termal macun yer alıyor. O kadar efora karşın ekran kartınız çok derecede ısınmaya devam ediyorsa ve garantisi bittiyse, GPU’nun termal macununu yenileme ve belki de VRAM’inizdeki termal pedleri denetim etme vakti gelmiş diyebiliriz.
Özellikle kullanılmış yahut eskimiş bir GPU kullanıyorsanız termal macun kurumuş, tesirini yitirmiş olabilir. GPU termal macunu uygulaması aslında tek seferlik bir süreçtir, genellikle 5 yıl yahut daha fazla vakit geçene kadar değişim gerekmez. Söylediğimiz üzere, grafik yongasına ve termal macuna erişmek için soğutucu grafik kartından ayırmanız gerekiyor. Şayet bu mevzu hakkında bilginiz yoksa bilen birine müracaatınızda fayda var.
Sıcaklıkları takip etmek için birçok yardımcı program kullanabilirsiniz. Donanım meraklıları genelde MSI Afterburner, HWiNFO, HWMonitor veya GPU-Z kullanmayı tercih ediyor. Bunların hepsi fiyatsız ve şu anda kullanımda olan çabucak hemen her ekran kartına takviye sunuyorlar. Ayrıyeten HWiNFO’nun taşınabilir bir sürümü olduğunu ek olarak belirtelim.
Ekran kartınızla overclock yaparken ve hatta undervolt yaparken tekrar bu yazılımlar yardımınıza koşabilir. GPU-Z, MSI Afterburner ve HWiNFO’nun yanı sıra ekran kartınızı zorlayabilecek kimi programlar bize lazım olabilir. Sıcaklıkları bildirebilen 3DMark üzere test yazılımlarını da kullanabilirsiniz, lakin bilhassa ağır oyunlarda uzun vakit geçirmek daha âlâ bir seçenek.
FurMark gerilim testi ile ısınma takibi
FurMark, ekran kartlarını test etmek için sıklıkla kullanılan tanınan bir yazılım ve sıcaklıklarla birlikte öteki detayları kullanıcıya bildiriyor. Lakin bu araç GPU’nuza ağır yük bindireceğinden dikkatli olmanızda yarar var.
GPU-Z
Ana GPU-Z ekranı, GPU frekansı, bellek frekansı, VBIOS sürümü, şoför sürümü ve daha fazlası olmak üzere ekran kartınızla ilgili temel bilgileri gösterir. Kartınızın çalışma frekanslarını görmek için burayı kullanabilirsiniz, lakin Sensors (Sensörler) sekmesi bu durumda daha kullanışlı. Sensörler kısmından sıcaklıkları, frekansları, fan suratlarını ve öteki detayları izleyebilirsiniz. Ayrıyeten “Log to file” seçeneği sayesinde tüm bedellerin bir dökümünü metin evrakı olarak bilgisayarınıza kaydedebilirsiniz.
GPU-Z sensör kısmı ile ekran kartınızın durumunu denetim edin.
GPU-Z çalışırken en az 15 dakika olmak üzere bir oyun çalıştırın. Bilhassa bu süreçte grafikleri ağır, ağır oyunlar oynamanızda yarar var. Oyundan çıkın, akabinde GPU-Z’ye geri dönün ve işlerin vakit içinde nasıl ilerlediğini görmek için ‘log’ evrakına bakın. Ayrıyeten isterseniz test için FurMark üzere test yazılımlarını da kullanabilir, kartınızın sıcaklığını anlık olarak izleyebilirsiniz. Bununla birlikte, Sensors sekmesindeki bilgiler ekran kartı modeline nazaran değişiklik gösterebilir.
MSI Afterburner
MSI Afterburner‘ı sürat aşırtma ve undervolt gibi süreçler için kullanabilirsiniz, lakin buradaki asıl maksadımız izleme yeteneklerini kullanmak. Aşağıdaki ekran imajı GPU kullanımını, sıcaklıkları, çekirdek frekansını ve bellek frekansını gösteriyor. Biz burada FurMark’ı çalıştırdık ve sıcaklıkla birlikte kullanım oranlarının arttığını grafikte görebilirsiniz. Ayrıyeten buradan anlık olarak her saniyeyi fare yardımıyla denetim etmek mümkün. Afterburner’ın hoş bir istikameti de çeşitli sensörler için ulaşılan azamî bedeli göstermesi.
MSI Afterburner ile sıcaklık takibi
Bu ortada MSI Afterburner ayarlarında birçok kullanıcı arayüzü mevcut ve istediğinizi seçebilirsiniz. Burada “Default MSI Afterburner v3 skin” arayüzünü görüyorsunuz. Öte taraftan CPU frekansını, sıcaklıklarını ve kullanımını çekirdek bazında takip edebilirsiniz. Her şeyin ayrıntılı bir dökümüne ulaşmak istiyorsanız, izleme monitörüne sağ tıklayın ve “Geçmişi olay günlüğü olarak kaydet” seçeneğine tıklayın.
Bir hatırlatma olarak, MSI Afterburner aracılığıyla FPS’nin tüm donanımsal bilgileri oyun içinden takip edebilirsiniz. Tüm detaylar buradaki rehberimizde mevcut.
HWiNFO
HWiNFO tahminen de en ayrıntılı izleme imkanı sunan araç olabilir. Sırf ekran kartınızın sıcaklıklarını, kullanımını ve frekans suratlarını denetim etmekle kalmaz, tıpkı vakitte CPU, anakart, SSD’ler ve öbür donanımlarınız için de detayları gösterebilir. HWiNFO’nun en değerli ögesi, desteklenen GPU’lar için GDDR6 ve GDDR6X sıcaklıklarını da raporlaması diyebiliriz. Temel olarak GeForce RTX 30 serisi ve Radeon RX 6000 serisinde raporlama yapılıyor ve başka pek çok yardımcı program bunu yapamıyor. GDDR6X termal bedelleri, bilhassa kripto madenciliği yapan beşerler için de kullanışlı olabilir.
İzleme süreci için HWiNFO64’ü başlatın ve “Yalnızca Sensörler” seçeneğine tik atın. Bu durumda yeniden tüm bilgileri bilgisayarınıza (sağ alt kısımda yeşil artı işaretli defter simgesi) kaydedebilirsiniz. Saat simgesi ise o ana kadar kayıtlara geçen her şeyi sıfırlamaya yarıyor.
Bir oyun yahut farklı bir grafik iş yükü çalıştırın. Bu süreçte ana pencereyi izleyebilir yahut en azından 15 dakika geçtikten sonra günlük belgesini denetim edebilirsiniz. HWiNFO, izlenen tüm öğeler için asgarî, azamî ve ortalama sayıları raporlayabiliyor. Ekran imajını almadan evvel tekrar FurMark’ı çalıştırdık, bu nedenle sıcaklıklar biraz yüksek. Şayet RTX 3090 üzere bir ekran kartınız varsa listelenen parametrelerin sayısı aşağıdaki üzere daha fazla olacak. Ayrıyeten burada GDDR6X bellek sıcaklıklarının 104 dereceye kadar ulaştığını görebilirsiniz.
HWiNFO ile ekran kartı sıcaklık takibi