Günümüzdeki birçok bilgisayar en az bir adet SSD (katı hal sürücüsü) ile birlikte satışa sunuluyor. Her birimiz yeni sistem toplarken de ayrıyeten en az bir tane SSD almadan edemiyoruz. Katı hal şoförleri HDD’lerden çok daha süratli, hareketli kesimleri yok, daha sağlam ve daha verimli.
Bu şoförler birçok açıdan harika olsa da maalesef her şey güllük gülistanlık değil. Ekran kartı (GPU), bellek (RAM) ve işlemcide (CPU) olduğu üzere her şoförün belli bir ömrü, hudutlu yazma oranı var. SSD’ler, ömrünü doldurduğunda salt okunur moda geçer ve yeni dataları yazmayı reddetmeye başlar.
Peki bir katı hal şoförü olağan halde kullanıldığında ne kadar dayanabilir? Bunun karşılığı öteki donanımlarla kıyaslandığında çok farklı. Gelin yanıtlayalım…
SSD’lerin hudutlu bir kullanım ömrüne sahip olduğu gerçek, lakin bu birden fazla kullanıcının endişelenmesi gereken bir durum değil. Şayet çok halde okuma/yazma süreci yapmıyorsanız, şoförlerinizi kıymetli bir arıza riski olmadan evvel en azından birkaç yıl kullanabilirsiniz.
HDD’den farklı olarak SSD, şoför salt okunur moda geçmeden evvel sonlu sayıda mümkün yazma sürecine sahip. Bu, SSD donanımının tasarlanma biçiminden kaynaklanıyor. HDD’ye karşı sağlanan muazzam suratların bir bedeli var.
Bununla birlikte, SSD’nizin tam dayanma müddeti şoföre ne kadar data yazıldığı, modeli, yaşı ve daha birçok temel faktöre bağlı. Biraz evvel başka donanımlarla olan farklılıktan kelam etmiştik: SSD ömrü, büsbütün tercih ettiğiniz modele ve kullanıma bağlı.
Piyasadaki yeni jenerasyon SSD’lerin mevcut dayanıklılık derecelerine dayanarak genel bir yorum yapacak olursak, ortalama olarak bir katı hal şoförünün kullanım ömrü boyunca yaklaşık 700 TB (terabayt) bilgi yazma sürecine denk geliyor. Elbette elinizdeki eser çok daha uzun mühletler dayanabilir. Çok düşük ihtimal olsa da, SSD’niz daha erken müddette de pes edebilir. Verdiğimiz sayı yalnızca genelleme yapmak için, yani bir geçerliliği yok.
Belirttiğimiz üzere, birçok kullanıcının arızalanma konusunda endişelenmesine gerek yok. Bilgisayarı sık kullanan bir konut kullanıcısının bile yazma döngüsünü bitirmek için en az birkaç yıla muhtaçlığı var. Öte taraftan, SSD’nizin kaç yıl ömrü kaldığını merak ediyorsanız varsayımlar yapmanın birtakım yolları var.
Aşağıdaki olaylardan bir yahut birkaçını fark ederseniz, SSD’nizi yedeklemenin ve değiştirmenin vakti gelmiş olabilir:
- Dosyalar okunamıyor ya da yazılamıyorsa.
- Sorunlu blokları içeren yanılgılar alıyorsanız.
- Dosya sisteminin daima olarak onarılması gerekiyorsa
- Bilgisayarınızı başlattığınızda sık sık çökme yaşıyorsanız.
- SSD yalnızca salt okunur modda kullanılabiliyorsa.
Hepsi olmasa da SSD üreticilerin birden fazla, eserin potansiyel olarak ne kadar müddet dayanabileceğini iddia etmek için kullanabileceğiniz parametreler sağlamakta. Yazılan Terabayt (Terabytes Written, TBW) dataları her SSD modeline özeldir, bu nedenle SSD’nizin kullanım ömrünün ne kadar yüksek olduğunu belirlemek için SSD üreticinize danışmanız ve buna nazaran bir planlama yapmanız gerekiyor.
Örneğin benim bilgisayarımda yer alan Crucial BX500 480 GB model SSD’nin TBW pahası 120 TB (terabayt). Bu kıymet, modele ve depolama kapasitesine bağlı olarak sizin SSD’niz için daha yüksek ya da daha düşük olabilir. TBW kıymetini şoför marka ve modeline mahsus olarak teknik özellikler sayfasından öğrenebilirsiniz.
Alternatif olarak, üretici tarafından sağlanan MTBF (Mean Time Between Failures, Arızalar Ortası Ortalama Süre) saatlerini kullanarak da SSD’nizin ömrü için kestirimde bulunabilirsiniz. TBW bedeline benzeri formda, resmi teknik özellik sayfasında yahut farklı kaynaklarda esere ilişkin MTBF kıymetlerini öğrenebilirsiniz.
Arıza mümkünlüğünü hesaplamak için SSD’nizin MTBF kıymetini garanti mühleti ile birlikte kullanabilirsiniz. Bir not olarak, MTBF saati ne kadar yüksekse SSD’nizin arızalanma mümkünlüğü o kadar azdır.
SSD’nizin MTBF bilgilerini kullanarak kalan ömrünü hesaplamakla uğraşmak istemiyorsanız ya da SSD’nizi bir müddettir kullanıyorsanız, şoförün mevcut durumunu görmek için CrystalDiskInfo üzere bir yardımcı program kullanabilirsiniz.:
- Bu irtibat aracılığıyla CrystalDiskInfo‘yu indirin ve bilgisayarınıza kurun.
- Uygulamayı başlattığınızda SSD’nizle ilgili tüm değerli bilgileri gördüğünüz bir bilgi penceresi açılacak. Buna yüzdesel sıhhat durumu, sıcaklık pahaları, SSD özellikleri ve okuma/yazma ölçüleri dahil.
- İyi (Good): Şayet bu bildiri yazıyorsa şoförünüzün sıhhat durumu âlâ demektir, hiçbir şey yapmanıza gerek yok.
- Dikkat (Caution): Dikkat uyarısı alıyorsanız SSD sıhhatinizin düştüğü, bozulmaya başlayabileceği manasına geliyor. Belgelerinizi yedekleyin deriz. Ayrıyeten yeni SSD modellerine de yavaştan bakmaya başlayabilirsiniz.
- Bad (Kötü): Kırmızı alarm. “Kötü” biçiminde ikaz alıyorsanız, bu şoförünüzün son demlerini yaşadığını gösteriyor. Mümkünse tüm yedeklemelerinizi yapın ve takılı SSD’ye güvenmeyin.
Asıl bizi ilgilendiren noktaya gelelim:
- Sürücüye şimdiye kadar ne kadar data yazıldığını gösteren “Yazılan Toplamı (Total Host Writes)” kısmına bakın.
- Örnekte gördüğünüz SSD’ye “2441 GB” yani “2.44 TB” bilgi yazılmış.
- SSD’nizin ne kadar dayanabileceği hakkında genel bir fikir edinmek için burada gördüğünüz pahası resmi olarak belirtilen “TBW” derecelendirmesi ile karşılaştırabilirsiniz. Diyelim ki bu şoförün TBW pahası 100 TB. Biz 2.44 TB’lık kısmını kullandık, geriye kabaca “97,56 TB’lık” yazma oranı kaldı.
Bu ortada bir not daha düşelim. Çağdaş katı hal şoförleri 700 TBW düzeylerine varan dayanıklılık düzeylerine ulaşabiliyor.
TBW bedellerinin yanı sıra, SSD üreticileri eserleri için bir garanti müddeti de belirler. Elbette garanti müddeti direkt SSD’nizin kalan ömrünü göstermiyor, lakin arıza mümkünlüğünü kestirim etmenize yardımcı olabilir.
Misal olarak, bir üretici “beş yıllık garanti” yahut “600 TBW” üzere bir söz kullanabilir. Bu ne manaya geliyor? Şirket “hangisi daha erken dolarsa” onun geçerli olacağını söylemek istiyor. Şoförünüzü çok sık kullanmadınız lakin beş yıl geçti diyelim. Muhtemelen SSD sıkıntısız çalışmaya devam edecektir, lakin üretici kelamını yerine getirmiş ve 5 yıl boyunca kullanım ömrü sunmuş oluyor.
Bir öbür senaryo ise 600 TB’lık yazma ölçüsünün dolması. Bu ölçüye ulaşmanız şoförün çabucak kullanılamaz hale geleceğini göstermiyor. 800 TBW ve hatta 1000 TB pahalarını bile görebilirsiniz. Şaşırtan olmaz, çoklukla SSD’ler verilen kıymetlerden daha uzun mühlet dayanır. Şirketler “en düşük” pahaları verir.
SSD’nizin ömrünü kestirim etmek için kullanabileceğiniz bir öbür faktör de üretici tarafından teknik özellikler sayfasında verilen MTBF (Arızalar Ortası Ortalama Süre) saatleri. Bu saatler SSD’nizin kaç saat dayanacağını göstermez, garanti mühleti içinde arızalanma mümkünlüğünü gösterir.
Örneğin SSD’nizin MTBF bedeli 1 milyon saat ise bu, her gün en az sekiz saat kullansanız bile garanti mühleti içinde arızalanma mümkünlüğünün %0,03 olduğu manasına geliyor. Diğer bir deyişle, MTBF saati ne kadar yüksekse SSD’nizin arızalanma mümkünlüğü o kadar azdır.
Garanti ve MTBF saatlerini denetim etmek için yepyeni teknik özellik sayfasına sahip değilseniz, SSD’nizin model numarasını bulmak için CrystalDiskInfo’yu kullanabilirsiniz. SSD’nizin model numarası çoklukla Eser Yazılımı detaylarının çabucak üzerinde kalın olarak yazılır. Alternatif olarak, Windows kullanıyorsanız lokal diskinize sağ tıklayabilir, Özellikler’i seçebilir ve Donanım sekmesi altında SSD’nizin üretici model numarasını bulabilirsiniz.
SSD’nizin üretici model numarasını öğrendikten sonra Google’da aratabilir, garanti ve MTBF saatlerini öğrenmek için teknik özellikler sayfasını bulabilirsiniz. Teknik özellikler sayfasında üretici garantisi ve MTBF saatleri ne kadar uzunsa SSD’nizin iddiası kullanım ömrü de o kadar uzun olacaktır.
Bir Müddet Verecek Olursak
Her şeyden sonra söyleyebiliriz ki SSD’lerin uzun ömrü vardır. Ayrıyeten hareketli kesimler bulunmadığından katı hal şoförleri epey emniyetli. Aslına bakarsanız birçok SSD beş yıldan fazla dayanabiliyor, bilhassa dayanıklılığa odaklanan eserler ise on yılın üzerine çıkabiliyor.
SSD’nizin ömrü büyük ölçüde data yazma döngülerine bağlı olsa da SSD’nizi müdafaanın ve ömrünü uzatmanın yolları var:
- İlk kural olarak şoförünüzü çok sıcaklıklardan korumalısınız. Şayet denetim ettiğinizde çok sıcak çalışıyorsa bir mühlet süreçleri durdurabilirsiniz. Ayrıyeten kasanızın hava akışı yeterli değilse güzelleştirebilirsiniz.
- PC kullanıyorsanız SSD’nize ziyan verebilecek bir elektrik kesintisini önlemek için kesintisiz güç kaynağı kullanabilirsiniz. Pilde çalışan bir dizüstü bilgisayarınız varsa SSD’nizi korumak için bir UPS’ye gereksiniminiz yok.
- Ayrıca SSD depolama alanınızın en az %20’sini, mümkünse %30’unu boş bırakmanızı öneriyoruz. SSD’yi büsbütün bilgi ile doldurmak, “aşınma dengelemesi (wear leveling)” nedeniyle kullanım ömrünü azaltabilir.
Yazılan Terabayt (TBW), kullanım ömrü boyunca şoföre kümülatif olarak ne kadar yazabileceğinizi direkt ölçmekte. Esasen üstte yaptığımız çarpma süreci ölçümün kendisine dahil ediliyor.
Örneğin şoförünüz 365 TBW olarak derecelendirilmiş diyelim. Bu da değiştirmeniz gerekmeden evvel içine 365 TB data yazabileceğiniz manasına geliyor. Garanti mühleti 5 yıl ise, bu 365 TB ÷ (5 yıl × 365 gün/yıl) = günde 200 GB bilgi demek. Sürücünüz 200 GB boyutundaysa sonuç 1 DWPD’ye muadil. Başka yandan şoförünüz 3,65 PBW = 3.650 TBW için derecelendirilmişse, bu günde 2 TB yazma yahut 10 DWPD’ye karşılık gelmekte.
Gün Başına Şoför Yazma Sayısı (DWPD), şoförün ömrü boyunca her gün tüm boyutunun üzerine kaç sefer yazabileceğinizi ölçüyor. Örneğin şoförünüzün 200 GB olduğunu ve garanti mühletinin 5 yıl olduğunu varsayalım.
DWPD’si 1 ise önümüzdeki beş yıl boyunca her gün içine 200 GB data yazabileceğiniz manasına geliyor. Bunu çarparsanız, eseri değiştirmeniz gerekmeden evvel günde 200 GB × 365 gün/yıl × 5 yıl = 365 TB kümülatif yazma ölçüsü elde edersiniz.
DWPD’si 1 yerine 10 olsaydı, bu her gün içine 10 × 200 GB = 2 TB (boyutunun on katı) yazabileceğiniz manasına gelirdi. Bu da 5 yıl boyunca 3.650 TB = 3,65 PB kümülatif yazma demek.
Tek gerçek fark, DWPD şoförün boyutuna bağlıyken TBW bağlı değil. Örneğin, 5 yıllık kullanım ömrü boyunca 1.000 TB yazma süreci gerçekleştirebilen bir SSD’yi ele alalım.
SSD’nin 200 GB olduğunu varsayalım:
1.000 TB ÷ (5 yıl × 365 gün/yıl × 200 GB) = 2,74 DWPD
Şimdi SSD’nin 400 GB olduğunu varsayalım:
1.000 TB ÷ (5 yıl × 365 gün/yıl × 400 GB) = 1,37 DWPD
Ortaya çıkan DWPD farklı. Bu ne manaya geliyor?
Daha büyük olan 400 GB şoför, kullanım ömrü boyunca daha küçük olan 200 GB şoför ile tıpkı kümülatif yazma sürecini gerçekleştirebilir. TBW’ye bakıldığında bu çok açık ve her iki şoför de 1.000 TBW ile derecelendirilmiş. Fakat DWPD’ye bakıldığında, daha büyük olan şoförün yalnızca yarısı kadar dayanıklılığa sahip olduğu ortaya çıkıyor.
Öte yandan, 400 GB şoför daha büyük olduğu için daha fazla iş yüküyle birlikte fazla depolama sağlar. Hakikaten 1.000 TBW’nin daha ince bir halde yayıldığını ve dayanıklılığın yalnızca yarısına sahip olduğunu söyleyebiliriz. Bu mantıkla DWPD kullanmak daha güzel.
Arızalar Ortası Ortalama Mühlet manasına gelen MTBF, bir bileşenin yahut sistemin arıza yaşamadan evvel çalışması beklenen ortalama süreyi temsil eden istatistiksel bir ölçüdür. Çoklukla saat cinsinden tabir edilir ve sabit diskler, güç kaynakları ve bir bilgisayar sisteminin öteki kritik modülleri üzere donanım bileşenlerinin genel dayanıklılığını ve uzun ömürlülüğünü iddia etmek için bir güvenilirlik ölçütü olarak kullanılır.
Daha yüksek MTBF pahası, donanımın daha muteber ve sağlam olduğunu gösterir. Diğer bir deyişle, bileşenin belirtilen vakit dilimi içinde arızalanma mümkünlüğü daha düşüktür. MTBF’nin istatistiksel datalara ve modellere dayanan bir kestirim olduğunu hatırlatalım. Yani belirli bir bileşenin tam olarak MTBF kıymeti kadar uzun mühlet dayanacağı garanti edilmez.
MTBF Nasıl Hesaplanır?
Hesaplama formülü şöyle:
MTBF = Toplam Çalışma Mühleti / Arıza Sayısı
Aşağıdaki dört adımı takip edebilirsiniz:
- MTBF’yi hesaplamak istediğiniz periyodu belirleyin. Bu bir ay, bir yıl üzere belli bir vakit dilimi ya da bileşenin yahut sistemin tüm kullanım ömrü olabilir.
- Seçilen mühlet boyunca bileşenin yahut sistemin toplam çalışma müddetini kaydedin. Çalışma müddeti, hesaplamak istediğiniz MTBF ile tıpkı ünitelerde ölçülmeli (örn. saat).
- Aynı müddet içinde meydana gelen arızaların sayısını sayın.
- Toplam çalışma mühletini arıza sayısına bölerek MTBF’yi hesaplamak için üstte belirtilen formülü kullanın.
Örneğin, bir sabit şoförün MTBF’sini bir yıl boyunca hesaplamak istediğinizi varsayalım. Bu yıl boyunca sabit şoför 8.760 saat çalıştı ve 2 arıza yaşadı. Hasebiyle, bu sabit şoförün bir yıl boyunca MTBF’si arıza başına 4.380 saattir. Bu, sabit şoförün o yıl içinde bir arıza yaşamadan evvel ortalama olarak yaklaşık 4.380 saat çalıştığı manasına geliyor.