Underclock Nedir? CPU ve GPU Underclock Nasıl Yapılır?

Teknoloji düşkünleri her vakit en yüksek performansı istediği için yıllar boyunca “overclock (hız aşırtma)” dediğimiz şeye ilgi gösterdi. Lakin birtakım donanımlarda yapıldığında yarar sağlayabilen “undervolt” yahut “underclock” üzere süreçler de var.

• İşlemci Undervolt Nasıl Yapılır?
• GPU Undervolt Nedir, Nasıl Yapılır?

Undervolt ile ilgili rehberlerimiz esasen mevcut. Bugün “underclocking” olarak isimlendirilen sürecin ayrıntılarına inmek istedik.

Donanım aleminde başınızı karıştırabilecek çok sayıda farklı terim var. Öncelikle bunlara bir bakalım. Undervolting (voltaj düşürme), underclocking (hız düşürme) ve overclocking (hız aşırtma) hepsi farklı şeyler.

Underclocking, isminden de anlaşılabileceği üzere işlemcinizin saat hızını düşürmek demek. Bu süreç çoklukla düşük sıcaklıklar ve düşük güç tüketimi sağlasa da, bilgisayarın performansı için olumlu bir süreç değil. Saat suratını düşürdüğünüzde, CPU’nuz performansını kısmak zorunda kalacak ve makul iş yüklerinde farkı hissedeceksiniz.

Overclock süreci underclock’ın tam aksisi. Yani bilgisayarınızın saat suratını temel frekansının üzerine çıkarırsınız. İşlemciler her vakit bir taban frekans ve bir boost/turbo frekans kıymeti ile pazarlanır. Sürat aşırtma ile bu sayıların üstüne çıkar, daha yeterli performans elde edersiniz. Hakikat formda OC yapıldığında güç tüketimi ve sıcaklıklar yükselebilir, bunun değerine yüksek performans alırız.  Bir dereceye kadar sürat aşırtma sırasında düşük voltaj verebilirsiniz, lakin çoklukla voltajı yükseltmemiz lazım.

Downclocking olarak da bilinen underclock, bilgisayarın CPU yahut GPU’su üzerinde uygulanabilen bir süreç. Çok fazla yapıldığını görmezsiniz, zira kimse daha düşük performans bedelleri istemez.

Underclocking yaptığımızda yalnızca çipi daha düşük saat suratlarında çalıştırmış oluyoruz. Yani daha süratli performans için yaptığımız sürat aşırtmanın (overclock) tam aykırısı. Overclock yaptığımızda yüksek voltajlarla birlikte güç tüketimi artar, sıcaklıklar da beraberinde yükselir, fanlar çipi soğutmak için daha süratli çalışır ve duruma bağlı olarak donanımın da ömrü azalabilir.

Tam aykırısını istiyorsanız underclock yapabilirsiniz. Şayet daha serin ve sessiz çalışan bir bilgisayar istiyorsanız, çok güce gereksinim duymuyorsanız ve ağır iş yükleriyle alakanız yoksa sürat düşürme süreci yapabilirsiniz.

Böylelikle performans ile güç verimliliğini de dengeleyebilirsiniz. Temaslı olarak bilgisayar bileşenlerinin ömrü de uzayacaktır. Neden mi? Bir gıdım bile zorlanmayan, daima serin çalışan, gerilim görmeyen her donanım daha uzun ömürlü olur.

Tıpkı undervolt üzere, underclock süreci de birinci başta mantığa karşıt görünebilir. Fakat GPU ve CPU performansını optimize etmek, bazen de meseleleri gidermek için belli senaryolarda faydalı bir teknik olabilir. Hususlar halinde yararlarını ele alalım:

• Güç Tüketimi Optimizasyonu: Bir işlemci yahut ekran kartını düşük süratte çalıştırmanın en önemli nedenlerinden biri güç tüketimini azaltmaktır. Saat suratları düşük olduğunda çipler daha az güce muhtaçlık duyar, bu da güç kullanımının azalmasına ve potansiyel olarak daha düşük elektrik faturalarına neden olur.
• Isı Yönetimi: Ağır yükler altında yongalar değerli ölçüde ısı üretir, çok yüksek sıcaklık düzeylerine ulaşabilir. Sürat düşürme ile çip üzerindeki yükü ve gerilimi azaltabilirsiniz. Böylece ısı üretimi de azalır, düşük sıcaklıklar korunur.
• Termal Kısıtlamayı Önlemek: Birçok defa kelamını etmiştik. Şayet donanımlar makul bir sıcaklık düzeyine gelirse kendini muhafazaya alır, suratını hiç istemediğiniz biçimde otomatik olarak düşürür. Buna termal kısıtlama, yani thermal throttling diyoruz. Sıcaklıklar düşükse haliyle bu termal kısıtlama da önlenmiş olur.
• Donanım Ömrünü Uzatma: Biraz evvel de bahsettiğimiz üzere, serin ve rahat çalışan çiplerin ömrü daha uzun olur.
• Gürültü Azaltma: Yüksek saat suratları, bilhassa GPU azamî performansta çalışırken fan suratının ve gürültü düzeylerinin artmasına neden olabilir. Underclock, iş yükünü azaltmaya ve akabinde fan suratını düşürmeye yardımcı olarak daha sessiz bir sistem elde edilmesini sağlayabilir.
• Uyumluluk ve Kararlılık: Birtakım eski yahut daha az optimize edilmiş uygulamalar yüksek saat suratlarını güzel yönetim edemeyerek çökmelere, yapaylıklara yahut sistem kararsızlığına yol açabilir. Underclocking, çipi optimum performans aralığında çalıştırarak bu sıkıntıları azaltmaya yardımcı olabilir.

Açıkçası riski yok, yalnızca birtakım olumsuz istikametleri var:

• Düşük Performans: Sürat düşürme doğal olarak işlemci ve ekran kartı performansında düşüşe yol açacaktır. Bu durum kimi senaryolarda istek edilen bir durum olsa da, kas gücü gerektiren uygulama ve oyunlarda düşük performans yaşayabilirsiniz.
• Uyumluluk Sorunları: Sürat düşürme, GPU/CPU performansına dayanan makul uygulamalar yahut oyunlarla uyumluluk sıkıntılarına neden olabilir. Saat suratı düşürme ayarlarının makul yazılımların fonksiyonelliğini olumsuz etkilemediğinden emin olmak ve test etmek çok değerli.

Overclock ve underclock süreçlerinde olduğu üzere, GPU saat suratlarını ve voltaj ayarlarını değiştirmenize imkan tanıyan özel bir yazılıma gereksiniminiz var. Biz epey tanınan olan MSI Afterburner ile yola devam edeceğiz. Alternatif olarak AMD ekran kartlarına özel Radeon Software yahut EVGA Precision X1 üzere yazılımlar da kullanılabilir.

Buna ek olarak, ekran kartınız için en son grafik şoförünün yüklü olduğundan emin olun. Kusurlardan arındırılmış yeni sürümle her şey daha sıkıntısız olacaktır.

• Şimdi yola koyulalım. Birinci olarak underclock yapacağımız yazılımı çalıştırıyoruz. Biz Afterburner üzerinden gideceğiz. Yazılım arayüzünde çekirdek saat suratını (Core Clock, MHz) kaydırarak ayarlayabileceğiniz bir kısım bulacaksınız.
• GPU frekansını 25-50 MHz üzere küçük ölçülerle kademeli olarak azaltarak işe başlayın. Sonrasında değişiklikleri kaydedin ve testler gerçekleştirerek sistem kararlılığına bakın, donanım bedellerini izleyin.
  • 
• Ekran kartınızı çeşitli test yazılımlar ve oyunlar aracılığıyla test edebilirsiniz. Yeni saat suratını uyguladıktan sonra, normal kullanım sırasında yahut güçlü uygulamaları çalıştırırken sisteminizin kararlılığını izleyin. Rastgele bir çökme, yapaylık yahut olağandışı davranış olup olmadığına dikkat edin. Kararsızlık oluşursa, saat suratını biraz artırın yahut evvelki ayarlara dönün.
• İsteğe bağlı olarak bellek saat suratını da ayarlayabilirsiniz. Yani bellek çipleri üzerinde underclock yapabilirsiniz. Bunu yapmak sizin isteğinize bağlı. Tıpkı halde bellek çiplerinin sıcaklıkları ve güç tüketimi de bir ölçü düşecektir. Lakin belli uygulamalarda performans düşüşü yaşayacaksınız. Çekirdek saat suratını ayarladıktan sonra sistem kararlı kalırsa, bellek saat suratını düşürmeye devam edebilirsiniz. Suratı 50 MHz üzere küçük bir artışla azaltmak için yazılım arayüzündeki bellek saati (Memory Clock, MHz) ayarını kullanın.
  • 
• MSI Afterburner’ın birçok farklı teması mevcut. Bu temalarla birlikte görünüm büsbütün değişebilir, lakin hepsinde belirttiğimiz ayarları çarçabuk bulabilirsiniz. Süreçleri gerçekleştirdikten sonra disket simgesine tıklayarak geçerli ayarları kaydetmeyi unutmayın.
• Kararlılığı tekrar izleyin. Çekirdek saat suratını ayarlamaya emsal biçimde, bellek saat suratını değiştirdikten sonra sisteminizin kararlılığını izleyin. Rastgele bir kararsızlık oluşursa, küçük artışlarla birlikte evvelki ayarlara biraz daha yaklaşın.

Testler

Her şeyin yolunda olduğundan emin olmak için bol bol test yapabilirsiniz. Yazılımlarda en az üç sefer test yaptıktan sonra ve en az 1 saat oyun oynayarak sistemin stabil olup olmadığını denetim edebiliriz.

Bu ortada bir hatırlatma yapalım. Örneğin sisteminiz 3D Mark Time Spy testini muvaffakiyetle tamamladı. Lakin öteki bir benchmark yazılımında yahut başka bir oyunda hala sorun yaşanma ihtimali var. Kararlı olduğundan emin olmak için farklı iş yüklerinde kartı zorladığınızdan emin olmanız gerekiyor.

Değerleri Takip Edin

Yaptığımız süreçlerin nitekim işe yarayıp yaramadığını ve ne kadar âlâ çalıştığını görmek için HWiNFO isimli yazılımı kullanabilirsiniz. HWiNFO’yu sensör modunda başlatmamız gerekiyor.

Program üzerinde dataları dört başka sütunda görebiliyoruz ve bu bizim için epey yararlı: mevcut, minimum bedeller, azamî kıymetler ve ortalama kıymetler. İşte dikkat etmeniz ve not almanız gereken şeyler:

• GPU Temperature: GPU çekirdeğinin mevcut çalışma sıcaklığı.
• GPU Core Voltage: GPU çekirdeğinin mevcut voltajı.
• GPU Power: GPU’nuzun mevcut watt kullanımı.
• GPU Clock: Mevcut çekirdek saati.
• GPU Memory Clock: Belleklerin çalışma saati.
• Alttaki küçük saat simgesi, okunan bedellerin tamamını sıfırlıyor. Sonuç olarak her bir testten sonra bedelleri sıfırlamanız gerekecek.

Kenara Not Almakta Fayda Var

Google E-Tablolar yahut Excel üzere bir yazılım kullanarak yukarda bahsettiğimiz bilgileri not edebilirsiniz. Lakin birtakım kullanıcılar buna gerek duymayabilir, karar size kalmış.

Ayarları Profile Kaydedin

Son olarak yaptığınız ayarı bir profile kaydedin. Sürat aşırtma ayarlarınızı sayılı olarak belirtilen profillerden birine kaydedebilirsiniz. Kaydetmek için istediğiniz profile tıklayın ve ardından MSI Afterburner penceresinin altındaki diskete benzeyen simgeye tıklayın.

Ekran Kartı Voltaj Ayarları

Underclock süreci sırasında voltajları değiştirmeniz gerekmiyor. Voltaj ayarlarının yapılması güç tüketimini ve kararlılığı etkileyebilir. Tesirlerini düzgün anlamadığınız sürece voltaj ayarlarını varsayılan kıymetlerinde bırakmanızı öneriyoruz. Yanlış ayarlamalar sistem kararsızlığına ve hatta GPU’nuzun ziyan görmesine neden olabilir.

Eğer voltaj düzenlemesi yapmakta kararlıysanız, çok düşük kademeli ayarlamalar yapın ve her değişiklikten sonra kararlılığı test edin. Rastgele olumsuz bir senaryoya karşı sistemi yakından izleyin ve gerekirse varsayılan ayarlara geri dönmeye hazır olun.

İşlemci için isterseniz özel bir yazılım kullanabilir, isterseniz BIOS üzerinden underclock yapabilirsiniz. Farklı platformlar ve işlemciler için Intel Extreme Tuning Utility (XTU), AMD Ryzen Master yahut ThrottleStop üzere çeşitli yazılım araçları mevcut.

Bu yardımcı programları işlemci üreticilerinin resmi web sitelerinden indirebilirsiniz. Yardımcı programı kurup çalıştırdıktan sonra, CPU frekansını ve voltajını (isteğe bağlı) küçük artışlarla düşürmek için ayar seçeneklerini kullanabilirsiniz.

Voltaj Konusu

Başlamadan evvel bir noktaya değinelim. Underclock süreci aslında yalnızca saat suratı (MHz) düşüşünü temsil ediyor. Lakin sisteminizin kararlılığına bağlı olarak voltajı da düşürebilirsiniz. Şayet voltajı düşürürseniz hem underclock hem de undervolt yapmış olursunuz. Bu sizin isteklerinize, işlemci modelinize ve sistem kararlılığına bağlı. Biz frekans düşüşlerinin yanında voltaj ayarlarından da bahsedeceğiz.

BIOS ile CPU Underclock Nasıl Yapılır?

• Bilgisayarınız açılırken BIOS’a giriş yapın. BIOS’a giriş yapma biçimi bildiğiniz üzere anakart ve bilgisayar modelinize nazaran değişebilir. Üreticiler ekseriyetle giriş için “Delete” yahut “F2” tuşlarını belirliyor. Önyükleme basamağında daima olarak bu tuşlara basarak BIOS’a giriş yapabilirsiniz. Alternatif olarak, Windows içinden BIOS/UEFI’ye girmek şu aşağıdaki adımları kullanabilirsiniz: Başlat menüsünü açın ve Güç simgesine tıklayın. Yine Başlat’a tıklarken Shift tuşunu basılı tutun. Bilgisayarınızın Kurtarma Moduna geçmesini bekleyin. Sorun Giderme > Gelişmiş Seçenekler > UEFI Eser Yazılımı Ayarları’na gidin. Son olarak Yine Başlat’a tıklayın.
  • BIOS Nedir, Nasıl Girilir?
• BIOS’a girdiyseniz artık frekans (CPU clock) ayarlarını bulun. Her vakit söylediğimiz üzere, her anakartın kullanıcı arayüzü farklıdır ve ayarlar farklı isimlerde görünebilir. Ayrıyeten tüm bilgisayarların BIOS’unda frekans ve voltaj ayarı bulunmayabilir. Bazen üreticiler saat suratlarını kilitleyebilir.
  • 
• Frekans ayarını bulduktan sonra düşük kademeli biçimde düşürün. Ekseriyetle kıymeti düşürmek için ok tuşlarını kullanıyoruz.
• Bir öbür frekans düşürme yolu ise CPU çarpanıyla oynamak. “CPU Ratio” yahut “CPU Ring Ratio” oranlarında her bir basamak çoklukla “100 MHz’lik” frekansı temsil ediyor. Örneğin CPU Ratio 31 ise bu 3100 MHz demek. Şayet 30’a çekerseniz 3000 MHz’e düşürmüş olursunuz. Bu ortada, performansın saat süratiyle doğrusal olarak azaldığını unutmayın.
  •  İşlemci Çarpanı (Ring Ratio) Nedir? Overclock Süreci Nasıl İşler?
  • 
• İsterseniz bu kademede çekirdek voltajını da (Core Voltage, vCore) düşürebilirsiniz. -50mV olacak halde düşük oranlarla aşağı çekin. Bunun dışında, voltaj bedelini frekans suratına temaslı olarak düşürebilirsiniz. Örneğin frekans %5 aşağı indi diyelim, voltajı da %5 azaltabilirsiniz.
• Sonrasında her şeyi kaydetmeyi unutmayın. Ekseriyetle BIOS’larda kaydedip çıkma süreci “F10” tuşuyla yapılırç
• Değerleri düşürdükten sonra test evresine geçebilirsiniz. Tıpkı ekran kartında olduğu üzere, her türlü senaryoda deneme yapmakta fayda var.

AMD Ryzen Master ile Underclock

AMD Ryzen Master, sürat aşırtma yapmanızı, güç modlarını ayarlamanızı, entegre GPU’ya sürat aşırtma yapmanızı, CPU ve RAM’inizi gerilim testine tabi tutmanızı ve daha fazlasını yapmanızı sağlayan kapsamlı bir yazılım.

• Ryzen Master’ı buraya tıklayarak AMD’nin resmi web sitesinden indirin.
• Control Mode (Kontrol Modu) kısmını Manuel’e (Elle) alın.
• Sonrasında “CPU Clock Speed (MHz)” kısmını küçük adımlarla (100 MHz gibi) düşürün.
• CPU test aracını ve HWiNFO’yu açın, benchmark’ı çalıştırırken frekans suratı, voltaj ve sıcaklık üzere bedelleri denetim edin. Ayrıyeten birden fazla araçla birlikte kararlılığı test edebilirsiniz.
• Eğer frekansı daha fazla düşürmek isterseniz Ryzen Master’a geri dönün ve bir kademe daha aşağı indirin.
• İşiniz bittiğinde ayarları her seferinde yine uygulamak zorunda kalmayacaksınız. Siz değiştirmeye karar verene kadar bu halde kalacak. AMD Ryzen Master Temel Görünümünün sağ üst köşesindeki Default (Varsayılan) seçeneğine tıklayarak ayarları her vakit sıfırlayabilirsiniz.

Testler ve İzleme Araçları

Buna alışmanız gerek. Her türlü overclock, undervolt yahut underclock sürecinde sisteminiz sınamanız gerekiyor. Gerilim testiyle ilgili tüm ayrıntıları aşağıdaki makalemizde bulabilirsiniz:

• PC Gerilim Testi Nasıl Yapılır?

Bunun yanında donanım pahalarını takip etmeniz gerekecek. HWiNFO veya HWMonitor isimli programlar biçilmiş kaftan.

HWiNFO çalışırken yukarda bahsettiğimiz kıyaslama programlarını çalıştırın ve HWiNFO’nun gösterdiği sayıları daima not edin. Ayrıyeten araç içerisinde en düşük, anlık ve en yüksek bedelleri de görebilirsiniz.

Tüm çekirdeklerinizin sıcaklıklarının yanı sıra kıyaslama sırasında ulaştıkları azamî voltajı da bilhassa not etmek gerekiyor. Unutmamak için not almak en yeterlisi.

HWiNFO’yu sensör modunda başlatmamız gerekiyor. Yazılım üzerinde bilgileri dört farklı sütunda görebiliyoruz ve bu bizim için epey yararlı: anlık, minimum (en düşük), azamî ve ortalama bedeller. HWiNFO daha öncesinde Türkçe dayanağı sunmuyordu, artık her şeyi Türkçe olarak görebilirsiniz. Ayrıyeten sunulan bilgiler de artık daha kapsamlı. İşte dikkat etmeniz ve not almanız gereken şeyler:

• SA VID: CPU’ya entegre edilmiş bileşen tarafından talep edilen voltaj. Voltaj regülatörü tarafından sağlanan gerçek voltaj değil. Voltaj takibi için takip etmeniz paha bu. Core VIDs ile her çekirdeğin voltajına farklı başka bakabilirsiniz.
• Core VIDs: Makul bir çekirdeğin talep ettiği voltaj. Voltaj regülatörü tarafından sahiden sağlanan voltaj değil.
• Core Temperatures (Çekirdek Sıcaklıkları): CPU çekirdeklerinin çalışma sıcaklığı.
• CPU Package (CPU Tümü): Paket olarak CPU’nun genel çalışma sıcaklığı.
• CPU Package Power (Tüm CPU Güç Tüketimi): CPU’nun genel watt kullanımı.
• Core Clocks (Çekirdek Saatleri): İşlemci çekirdeklerinin anlık frekansı. Bu alanı genişletebilir, çekirdekleri tek tek izleyebilirsiniz. Şayet hibrit mimarili bir işlemciniz varsa P-Core/E-Core’lar ve Zen/Zen-c çekirdekleri farklı başka görüntülenecektir.
  
• Alttaki küçük saat simgesi, okunan pahaların tamamını sıfırlıyor. Sonuç olarak her bir testten sonra kıymetleri sıfırlamanız gerekecek

Olur da performans yetersiz kalırsa her şeyi geri alabilirsiniz. Düşük süratte GPU/CPU’nuz makul uygulamalar yahut oyunlar için performans ihtiyaçlarınızı karşılamadığını görürseniz, varsayılan saat suratlarına geri dönme planını hayata geçirebilirsiniz. Size yüksek performans mı lazım yoksa düşük süratte çalışan GPU’nun avantajları mı? Hangisi ağır basıyorsa seçim sizin ellerinizde.

Bir başka neden ise kararlılık problemleri. Düşük sürate sahip ayarları uyguladıktan sonra devam eden kararlılık sıkıntıları, çökmeler yahut farklı anormalliklerle karşı karşıyaysanız olağana dönmeniz gerekebilir. Problemsiz ve muteber bir tecrübe için kararlılık her vakit öncelikli.

Her ihtimale karşı, geçmişte overclock yapmış yahut yapmamış olsanız bile ayarlarınızı bir kenara not edin.